"Üstte mavi gök yaratıldığında, altta yağız yer kılındığında, ikisi arasında insanoğlu yaratılmış."
— Orhun Yazıtları
Eski Türklerin inancı, sadece soyut bir tapınma biçimi değil; doğa, evren ve atalarla kurulan kutsal bir ittifaktı. Tengricilik (Gök Tanrı) inancında dogmalar değil, doğanın yasaları ve "Töre" hakimdir.
1. Kök Tengri ve Yaratılış
Türk mitolojisinde evrenin yaratıcısı mutlak güç olan Tengri'dir. O, doğmamış ve doğurmamıştır. Ezelden ebede vardır. Türk hakanları meşruiyetlerini (Kut) doğrudan Gök Tanrı'dan alırlardı.
Yaratılış Destanı'na göre; başlangıçta her yer su idi. Tanrı Kara Han (veya Ülgen), "Yarat!" dedi ve dünya sudan çıktı. İyilik ve kötülük arasındaki denge, evrenin temel dinamiği olarak kuruldu.
2. Türk Mitolojisinin Kutsal Varlıkları
Tengri tek yaratıcı olsa da, onun iradesini temsil eden ve doğa olaylarını yöneten güçlü ruhlar (iyeler) vardır. İşte Türk panteonunun en önemli figürleri:
Ülgen Han
İyiliğin, merhametin ve gökyüzünün 16. katının hakimi. Yıldırımları ve yağmuru o yönetir. Altın bir tahtta oturur.
Umay Ana
Doğumun, bereketin, kadınların ve çocukların koruyucusu. Türk mitolojisinde "Ana Tanrıça" figürüdür. Çocukları kötü ruhlardan korur.
Erlik Han
Yeraltı dünyasının (Tamu) efendisi. Kötülüğün, hastalığın ve ölümün kaynağıdır. Ancak o da Tengri'nin izni dışında hareket edemez.
Kayra Han
Tüm tanrıların babası ve baş tanrıdır. Göğün 17. katında oturur, evrenin kaderini belirler.
3. Hayat Ağacı: Ulukayın
Türk kozmolojisinde evren üç kattan oluşur: Gök (Uçmağ), Yeryüzü ve Yeraltı (Tamu). Bu üç alemi birbirine bağlayan devasa bir ağaç vardır: Ulukayın (Hayat Ağacı).
Kökleri yeraltına, dalları ise gökyüzüne, Tanrı Ülgen'in sarayına kadar uzanır. Şamanlar ritüel sırasında ruhsal yolculuklarını bu ağacın gövdesini kullanarak yaparlar. Günümüzde halı ve kilim motiflerinde sıkça gördüğümüz "ağaç deseni" bu inancın mirasıdır.
4. Şaman (Kam) ve Davulun Sırrı
Şamanizm bir din değil, Tengri inancının ritüel kısmıdır. Din adamına "Kam" denir. Kamlar; şifacı, müzisyen, şair ve medyumdur.
Şaman Davulu
Kam'ın en önemli aracı davuludur. Davul sıradan bir çalgı değil, evrenin haritasıdır. Üzerinde gökkuşağı, yıldızlar, yer ve yeraltı sembolleri çizilidir. Ritüel sırasında davulun ritmi, Kam'ın transa geçip (vecd hali) ruhlar alemine yolculuk etmesini sağlar. Davul yırtılırsa şaman ölür veya görevini bırakır.
5. Günümüzde Yaşayan İzler
İslamiyet'in kabulünden sonra bile Türk halk inancında Şamanizm'in ve Gök Tanrı inancının izleri silinmemiştir:
- Nazar Boncuğu (Gök rengi taş)
- Gidenin arkasından su dökmek
- Ağaca çaput bağlamak (Dilek)
- Tahtaya vurmak (Kötü ruhtan korunma)
- Ateşten atlamak (Arınma)
- Elleri göğe açarak dua etmek
Kaynakça
Roux, Jean-Paul. "Türklerin ve Moğolların Eski Dini".
İnan, Abdülkadir. "Tarihte ve Bugün Şamanizm".
Çoruhlu, Yaşar. "Türk Mitolojisinin Ana Hatları".